Οι πνευματικές προϋποθέσεις της Επαναστάσεως του 1821 είναι τα ελληνορθόδοξα ιδανικά που ήσαν ριζωμένα στην ψυχή των υποδούλων επί 400 και 500 (για τη Βόρειο Ελλάδα) χρόνια της Τουρκοκρατίας.
Η Ορθοδοξία, η αίσθηση της συνέχειας του Ελληνισμού, η γλώσσα, το αντιστασιακό πνεύμα του Έλληνα, η Μεγάλη Ιδέα, αυτά ήσαν τα πνευματικά θεμέλια του 1821. Άλλωστε οι υπόδουλοι Έλληνες δεν περίμεναν τη Γαλλική Επανάσταση (1789) για να αποφασίσουν να ξεσηκωθούν. Ήδη λίγα μόλις χρόνια μετά την Άλωση της Πόλης έχουμε τα πρώτα επαναστατικά κινήματα στην Πελοπόννησο, στην Χειμάρρα και αλλού. Δεκάδες ελληνικά κινήματα κατά των Οθωμανών καταγράφουν οι ιστορικοί από το 1453 μέχρι το 1821. Στα περισσότερα ηγούντο Ορθόδοξοι κληρικοί. Τα ματωμένα ράσα ήταν πανταχού παρόντα και στα κρυφά ή φανερά σχολειά ο παπάς και ο καλόγερος μετέδιδαν την αγάπη για τον Χριστό και την πατρίδα.
Ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός δεν πήρε στα χέρια του τουφέκι, αλλά με την πνευματική και ηθική αναγέννηση των υποδούλων προετοίμασε το έδαφος για την μεγάλη Ελληνική Επανάσταση. Η συμβολή του στην εθνική αφύπνιση ήλθε σε μία πολύ δύσκολη εποχή, όταν το Γένος κινδύνευε να απογοητευθεί από τις πολλές και ατυχείς εξεγέρσεις. Το πέρασμά του άφησε ανεξίτηλα ίχνη στην ψυχή των υποδούλων όχι μόνο στην γενέτειρά του Αιτωλία, αλλά και στην Ήπειρο, στη Δυτική Μακεδονία και σε όλα τα μέρη τα οποία επισκέφθηκε κατά τις τρείς (ή τέσσερεις) περιοδείες του. Η συνεισφορά του στην προετοιμασία του Αγώνος μπορεί εν συντομία να κωδικοποιηθεί ως εξής:
α) Η καλλιέργεια του Ορθόδοξου φρονήματος.
Με το κήρυγμά του, με το παράδειγμά του, με την κατανοητή αλλά συνάμα θεολογική γλώσσα του, ο Άγιος απέτρεψε τους εξισλαμισμούς και στερέωσε την Ορθόδοξη Πίστη. Από φόβο, από εκβιασμό, αλλά μερικές φορές και αυτοβούλως και από την προσδοκία αξιωμάτων ένας αριθμός Χριστιανών προσχώρησε στο Ισλάμ. Όλοι αυτοί δεν χάθηκαν μόνο για την Ορθοδοκία, αλλά και για τον Ελληνισμό. Παράδειγμα οι Τσάμηδες της Θεσπρωτίας. Απόγονοι εξισλαμισμένων Χριστιανών έγιναν οι σκληρότεροι διώκτες του Ελληνισμού επί Τουρκοκρατίας και επί Γερμανοϊταλικής Κατοχής. Ο αγώνας του Αγίου ήταν πρωτίστως να σώσει ψυχές. Αλλά ταυτοχρόνως όσοι παρέμεναν Χριστιανοί διατηρούσαν και την ελληνική τους συνείδηση. Για την αποτροπή των εξισλαμισμών ο Άγιος Κοσμάς δίδασκε με έμφαση την Τριαδολογία. Ήξερε ότι πολλοί αγράμματοι Χριστιανοί έπεφταν εύκολα θύματα της μουσουλμανικής προπαγάνδας, η οποία αρνείτο την Αγία Τριάδα.
β) Η εμμονή στην ελληνική γλώσσα.
Είναι συγκλονιστική η διδαχή του Αγίου ότι παίρνει επάνω του τις αμαρτίες εκείνων που θα σταματήσουν να μιλούν διάφορες διαλέκτους και θα αποφασίσουν να μιλούν στο σπίτι τους μόνον ελληνικά. Γνώριζε τη δράση διαφόρων προπαγανδών που υπονόμευαν την πίστη και την γλώσσα των υποδούλων. Ο Άγιος τόνιζε ότι «Η Εκκλησία μας είναι είς την Ελληνικήν!».
γ) Παιδεία και Σχολεία.
Ο Άγιος Κοσμάς δηλώνει ο ίδιος στην τελευταία επιστολή προς τον αδελφό του ότι ίδρυσε 10 ελληνικά (ανώτερα) σχολεία και 200 (κατώτερα). Σε σωζόμενη επιστολή του προς τους Παργίους υπογραμμίζει ότι πρέπει να ιδρύσουν σχολείο για τη διαφύλαξη της Πίστεως και την Ελευθερία της πατρίδος. Σκοπός του πρώτιστος ήταν μέσω του σχολείου τα παιδιά να μαθαίνουν για τον Χριστό, παραλλήλως όμως τα σχολεία του Πατροκοσμά καλλιέργησαν την ιστορική και γλωσσική συνέχεια του Ελληνισμού.
δ) Η έμφαση στην κοινωνική δικαιοσύνη.
Ο Άγιος Κοσμάς είχε συνειδητοποιήσει αυτό που λίγο πριν από του Βαλκανικούς Πολέμους είπε ο Ελευθέριος Βενιζέλος για τους αγρότες της Θεσσαλίας: Εαν παραμείνουν κοινωνικά και οικονομικά καταπιεσμένοι δεν θα μπορέσουν να πολεμήσουν για να ελευθερώσουν τους υποδούλους αδελφούς τους. Το κήρυγμα του Αγίου υπέρ της κοινωνικής δικαιοσύνης, υπέρ των δικαιωμάτων των γυναικών, κατά της πλεονεξίας και της αδικίας, υπέρ της σφυρηλατήσεως των κοινοτικών δεσμών και της αλληλεγγύης, βοήθησε την ψυχική ενότητα των Ρωμηών και συνετέλεσε στην αποφυγή επικινδύνων διχασμών και ερίδων μεταξύ ομοεθνών.
ε) Οι Προφητείες.
Το ποθούμενο, το Ρωμαίικο, τα βουνά που θα σώσουν πολλούς, οι δύο Πασχαλιές που θα έλθουν μαζί, όπως έγινε το 1912, αυτά και πολλά άλλα αισιόδοξα μηνύματα έδιδε ο Άγιος Κοσμάς διά των προφητειών του. Αυτή ήταν η μεγαλύτερη εθνική προσφορά του σε ένα λαό που κινδύνευε να χάσει κάθε ελπίδα για ελευθερία και αναγέννηση. Ας μην ξεχνούμε ότι ο Άγιος έζησε την σφαγή των Ελλήνων από Τουρκαλβανούς μετά από τα Ορλωφικά. Η φωνή του ήταν η μοναδική όαση μέσα στην απελπισία.
στ) Το μαρτύριό του.
Με τον μαρτυρικό θάνατό του στην αγχόνη των δημίων του (Κολικόντασι Βορείου Ηπείρου, 24.08.1779) ο Πατροκοσμάς γίνεται θρύλος, σύμβολο και πρότυπο για τους υποδούλους. Η αγιότητά του αναγνωρίζεται αμέσως από όλο το σκλαβωμένο Γένος πολύ πριν αναγνωρισθεί επισήμως το 1961. Η θυσία του ενέπνευσε και εμπνέει ακόμη και σήμερα, ειδικά δε τους Βορειοηπειρώτες αδελφούς μας. Ο Άγιος Κοσμάς αγχόνη ετελειώθη και κατέδειξε εμπράκτως ότι η Ελευθερία των Ελλήνων είναι από τα κόκκαλα βγαλμένη. Μαζί με το νέφος των αναρίθμητων Νεομαρτύρων έβαλε το λίπασμα για την ελληνορθόδοξη αυτοσυνειδησία των υποδούλων, η οποία οδήγησε στην Παλιγγενεσία του 1821. Κλίνουμε ευλαβικά το γόνυ στην ιερά μνήμη του!
Πηγή: < ekklisia1821 >